Παρασκευή, Ιουνίου 08, 2007

Ο Τρίτος

Ποίηση είναι μια κατάσταση της γλώσσας πέρα από μετρικά σχήματα, αλλά και μια κατάσταση πέρα και πίσω από τη γλώσσα και τον λόγο.
Εμπειρία της ύπαρξης, κατάσταση της συνείδησης, ή του πέρα από τη συνείδηση «αυτό που χάνεται όταν ένα ποίημα μεταφράζεται»...
Ποίηση παραδοσιακή, ποίηση νεωτερική, όσον αφορά στη φόρμα, με μέτρο ή χωρίς, φτιαγμένη με λυρικά ή λιγότερο λυρικά μέσα, περισσότερο φανερή ή περισσότερο κρυπτική, με ρομαντική ή με καβαφική ειρωνεία...
«Η βασική πηγή της ειρωνείας είναι η διάσταση που αναπτύσσεται σε μιαν ευαισθησία ανάμεσα στη διάνοια και το αίσθημά της....Η ειρωνεία τραβάει τη συγκίνηση διά του κενού, γιατί λειτουργεί διά της φαινομενικής απουσίας, δηλαδή με τη δραστικότητα σκέψεων και συναισθημάτων που υπονοούνται ή αποσιωπούνται.
Η ειρωνεία είναι βέβαια ένας διανοητικός τρόπος αντίληψης, που όμως συνοδεύεται από τα δικά του χαρακτηριστικά συναισθήματα και από τις δικές του συγκινήσεις. Σ’ έναν μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό υπάρχει σε όλους τους μεγάλους ποιητές – άλλωστε όπως έχει ειπωθεί, όλη η ποίηση είναι ειρωνική».* (βλ. Νάσος Βαγενάς, Η ειρωνική γλώσσα).
Χμμ...αυτό φαίνεται ενδιαφέρον...ένα ποίημα να μεταδίδει συγκίνηση μέσω της διανοητικότητας, χωρίς να έχει «συγκινησιακή γλώσσα»... Στην επιφάνεια του ποιήματος παραμένει αδιατάραχτη η απουσία της συγκίνησης, κάτι σαν συγκινησιακό κενό... Η διανοητικότητα, ενίοτε, σαν έκφραση καλλιτεχνική μπορεί να κρύβει πυκνό κρυστάλλωμα συναισθημάτων...το εκφραστικό σύστημα λειτουργεί με μια αφαίρεση, χωρίς περιγραφικούς αισθησιασμούς, χωρίς λυρισμό, ή μάλλον καλύτερα χωρίς άμεσο λυρισμό... «Το ποίημα συνεχίζεται νοητά στο κενό» έχει γραφτεί για την καβαφική ποίηση... Ο Σεφέρης γράφει στις Δοκιμές πως τα ποιήματα του Καβάφη «δείχνουν την συγκίνηση που θα είχαμε από ένα άγαλμα που δεν είναι πια εκεί.. που ήταν εκεί, το είδαμε, και το έχουν τώρα μετατοπίσει. Αλλά ΔΕΙΧΝΟΥΝ τη συγκίνηση».

Εφόσον λοιπόν, μπορούμε να δεχτούμε ότι κάτι είναι ποίηση, χωρίς να διαθέτει, σε επίπεδο φόρμας, κάποια παγιωμένα από την παλαιότερη ποίηση εξωτερικά χαρακτηριστικά, (στίχους, μέτρο, ομοιοκαταληξία) ακόμα-ακόμα και χωρίς λυρική γλώσσα (βλ. Καβάφης, αλλά και μεγάλο μέρος της σύγχρονης ποίησης), τότε ανενδοίαστα, σας προτείνω να διαβάσετε σαν ποίημα, όχι κάτι που έχει γραφτεί με τέτοια πρόθεση, αλλά κάτι που έχει γραφτεί ως σκηνική οδηγία (!!!)
Ναι, έτσι απλά, ο Ξενόπουλος το 1895 , γράφει σε παρένθεση, ανάμεσα στους διαλόγους του έργου του Ο Τρίτος, σαν σκηνική οδηγία, για να βοηθήσει ηθοποιούς και σκηνοθέτη....
«Αφήνει την θύραν του βάθους ανοικτήν...φαίνεται ο κοιτών, εν μέρος κλίνης χρυσιζούσης υπό λευκά λεπτά παραπετάσματα...μια εξωστόθυρα εις το βάθος είναι ανοικτή. Φαίνεται ο ουρανός της δείλης καταγάλανος και η ημισέληνος ωχρά δύουσα..
μια κανδήλα ανηρτημένη από της οροφής, φωτίζει τον κοιτώνα δι’ ασθενούς ροδοχρόου φωτός...η σκηνή ημιφώτιστος...βαθμιδόν σκοτίζεται
...»
Γιατί αυτό να μην είναι ποίημα;;;;
Όπως ποίημα είναι και όλο το έργο...άσχετο αν η φόρμα του και κάποιοι διάλογοί του κρίνονται σήμερα ως παρωχημένοι...
Η σκηνική οδηγία που έγραψα πριν, αναφέρεται στην νεαρή ηρωίδα του έργου, που ερωτεύεται έναν φίλο του άντρα της. Ο σύζυγος, καταλαβαίνοντας τί συμβαίνει, θεωρεί ότι η παρουσία του φέρνει δυσκολία σ’ ένα απόλυτα μα απόλυτα ταιριαστό ζευγάρι, -πράγματι οι δύο ερωτευμένοι, όπως ο ίδιος διαπιστώνει «έχουν την ίδια κράση, την ίδια ανάπτυξη, αγαπούν τα ίδια πράγματα, ...έρως πλήρης, ταυτότης ψυχής, συνδυασμός τέλειος...». Θεωρεί λοιπόν, πως «Ο Τρίτος» δεν είναι ο φίλος του, αλλά αυτός ο ίδιος: «Να ένα ζευγάρι όπως πρέπει. Πταίουν αυτοί διότι ταιριάζουν; Ο Τρίτος δεν είναι ο φίλος που ήλθε να παρεντεθεί μεταξύ εμού και της γυναικός μου. Θα το έλεγαν οι ανόητοι και οι προληπτικοί. Ο Τρίτος είμαι εγώ, εγώ, που οχυρωμένος πίσω από έναν ανθρώπινο νόμο εγώ ο κοινωνικώς νόμιμος αλλά φυσικώς ανομότατος. Έρχομαι να καταστρέψω αυτή τη θεία συμφωνία, αυτήν την τελείαν ένωση. Είμαι το πρόσκομμα, είμαι ο περιττός...» Το τέλος του έργου, δεν το γράφω... ίσως το καταλαβαίνετε.... άλλωστε πρόκειται για μια εποχή, που οι άνθρωποι ήταν αλλιώς, ...ίσως με περισσότερο φιλότιμο, περισσότερη αξιοπρέπεια, και περισσότερη Ποίηση στην καθημερινότητα τους...

13 σχόλια:

Αλεπού είπε...

Με την "ειρωνική γλώσσα" με γύρισες λίγα χρόνια πριν, στη σχολή και το διάβασα με συγκίνηση γαι ό, τι περάσαμε γενικά και ειδικά.
Ως προς το δέυτερο σκέλος, αξιοθαύμαστος ο τρόπος σύνδεσης της ποίησης με τον "Τρίτο" μέσω των σκηνικών οδηγιών.
Στέκομαι σε δύο σημεία: Ποίηση είναι ό, τι χάνεται στη μετάφραση.
ΟΙ άνθρωποι είχαν περισσότερο φιλότιμο τότε. Oh yes!
Α κι ένα τρίτο για τον συγγραφέα του "Τρίτου": Τι κρίμα να μην πετύχουμε τότε στη Ζάκυνθο ανοιχτό το σπίτι- μουσείο του;

bebelac είπε...

ωραίες εποχές της Σχολής φιλενάδα, αυτό το ποστ θα μπορούσα να στο αφιερώσω... θυμάσαι που διαβάζαμε μαζί το εν λόγω μάθημα;;;

Ανώνυμος είπε...

Μα βέβαια η ποίηση είναι έκφραση συναισθημάτων,έκφραση ευαισθησίας αλλά και ψυχικής οδύνης.Είναι θα έλεγα ένα απόσταγμα εμπειριών που εκφράζεται με την όποια μορφή ποίησης θέλει ο ποιητής. Όσο για τον "Τρίτο" σίγουρα τότε οι άνθρωποι είχαν περισσότερο φιλότιμο, αλλά είχαν και περισσότερη ευγένεια ψυχής,κάτι που σήμερα πολύ δύσκολα συναντάς!

Alexandra είπε...

οι αναλύσεις πάντα εξαιρετικές...

bebelac είπε...

vanilia,
χαίρομαι που συμφωνούμε βανίλια μυρωδάτη..

Αλεξάνδρα,
εξαιρετικά σε ευχαριστώ

insomnia#3 είπε...

εξαίρετο .-

όχι μόνο σαν ανάλυση ή πρόταση μα αυτό καθαυτό σαν κείμενο αυθύπαρκτο.

takis είπε...

»... Στην επιφάνεια του ποιήματος παραμένει αδιατάραχτη η απουσία της συγκίνησης, κάτι σαν συγκινησιακό κενό..."
ή για να παραφράσω τη φράση του Σεφέρη που ανέφερες.. την συγκίνηση που θα είχαμε από ένα "πρόσωπο" που δεν είναι πια εκεί...

Δεν συμφωνώ πάντως με την άποψη οτι οι άνθρωποι σήμερα έχουν λιγότερη ποίηση στην καθημερινότητα τους...

bebelac είπε...

insomnia,
πολύ ευγενικό αυτό που μου γράφεις...ευχαριστώ πολύ

takis,
το "πρόσωπο" που προτείνεις ως΄λέξη,αντικαθιστά επάξια το "άγαλμα" του Σεφέρη, και να πω την αλήθεια, μου φαίνεται πολύ καλύτερο... αλλά για το τελευταίο που γράφεις, διατηρώ επιφυλάξεις...

Alkyoni είπε...

υπέροχο
θα ξαναπεράσω,πρέπει να το διαβάσω πάλι
σ ευχαριστώ
φιλιά :))

bebelac είπε...

αλκυόνη,
άντε και μου έλειψες...

bar-ufo-s είπε...

Α! Ωραία είστε εδώ. Ποιητικά και άλλα
Μ' αρέσουν και μένα αυτά. Ποίηση είναι αυτό που χάνεται στη μετάφραση, δηλαδή σα να λέμε αυτό που περισσεύει από τη λέξη.
Τάκη να κάνουμε κι εμείς λίγη ποίηση στο μπλογκ. Διάβασε προσεκτικά εδω τα σχετικά και μετά τα εφαρμόζουμε.
Ωραίο κείμενο, ωραία προσέγγιση, ωραία στιγμή η ανάγνωση.
Τώρα για τα φιλότιμα κι αυτά δε έχω να πω κάτι. Είμαι πολύ νέος για να θυμαμαι άλλους καιρούς.

John D. Carnessiotis "Asteroid" είπε...

Λυπάμαι που μου πήρε μια βδομάδα να το δω το κείμενο αυτό... Καταπληκτικό κείμενο... Δεν είχα ποτέ ακούσει για το θεατρικό αυτό του Ξενόπουλου και, βέβαια, δεν είχα διαβάσει τις οδηγίες.
Μα και η γλώσσα τους και μόνο, κάποιες λέξεις χαμένες στον χρόνο, είναι ποίηση από μόνες τους : "Εξωστόθυρα"... τολμάμε να το αντιπαραθέσουμε στην σημερινή "μπαλκονόπορτα"; Και αν ναι, παίρνουμε το ίδιο πράγμα, είναι ίδια η αφή μας, η υφή του ξύλου, η θέα;
Όλα μπορούν νάναι στον λόγο μας ποίηση. Είναι θέμα ήθους προσωπικού, που φανερώνεται στην επιλογή των λέξεών μας, στην τοποθέτησή τους σε σειρά, στο νόημα, που αποδίδουμε σε κάθε λέξη μας... Αν θέλουμε κι ακόμα περισσότερο αν τόχουμε μέσα μας, μπορούμε να "κάνουμε" ποίηση με τον καθημερινό μας λόγο. Το ζήτημα είναι πόσο το συνειδητοποιούμε κι εμείς και οι άλλοι, ποιός έχει τον χρόνο και την διάθεση να ασχοληθεί, να καταλάβει, να ανταποδώσει ίσως κιόλας με την δική του ποίηση...
Φως το post σου αυτό, beb... φως!..

bebelac είπε...

Baroufos,
ναι, ναι εφαρμόστε τα... να νιώθω και γω σαν ο θηλυκός Σεφέρης...

Asteroid,
το ήξερα πως εσύ θα το εκτιμούσες καλέ μου Asteroid. όπως γράφεις "Είναι θέμα ήθους προσωπικού"